Huidig ruimtebeleid is de facto een betonstop
De bouwsector is al jarenlang voortrekker in kwaliteitsvolle stadsvernieuwing en compact bouwen in centra. Dat is het gevolg van schaarse ruimte en talloze gebruiksbeperkingen die sowieso tegen 2050 tot een definitieve betonstop leiden. Die verdichting is ook het speerpunt van de ruimtelijke plannen van de Vlaamse regering. Maar die plannen brengen op korte termijn geen soelaas voor mobiliteit- en klimaatuitdagingen. Meer nog, onze regio zal heel wat tijd verliezen met het beleidsplan ruimte Vlaanderen aangezien het een volwaardig, urgent mobiliteits- en klimaatplan lijkt te bemoeilijken. Prioritair doet de Vlaamse regering er goed aan onze centra leefbaar te maken met de schaarse overheidsmiddelen en er bijgevolg meer gezinnen aan te trekken, dan zonder de nodige alternatieven elders wonen te beperken, percelen te neutraliseren en bebouwing uit te doven.
Elke m² in Vlaanderen telt tientallen gebruiksbeperkingen
Wie wil bouwen of renoveren in Vlaanderen stuit al snel op een hele resem voorschriften en gebruiksbeperkingen. Die kunnen ingegeven zijn door het Vlaamse of het lokale echelon.Het gaat om wettelijke beperkingen zoals recht van voorverkoop; vogelrichtlijngebieden; habitatrichtlijngebieden; beschermde landschappen; stads- en dorpsgezichten; overstroombare gebieden, biologische waardering enz. Maar ook tal van andere richtlijnen rond bodemonderzoek; onroerend erfgoed & archeologienota; de bosreferentielaag; gewenste agrarische structuur; grondverschuiving; natuurinrichtingsprojecten; VEN/VON gebieden; ramsargebieden; risicozones voor overstromingen enz.
- Zo geeft onderstaande kaart de impact aan van een zestal gebruiksbeperkingen vastgelegd op het Vlaamse niveau. Met name recht van voorverkoop, vogelrichtlijn- en habitatgebieden, beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten, overstroombare gebieden en biologische waardering. De impact van die selectie van gebruiksbeperkingen blijkt al substantieel te zijn en varieert van vertragingen in het bouwproces tot een absoluut bouwverbod.
Groen geeft de beperkingen weer, in rood woongebied voor en woongebied na de beperkingen.
Dat uitgebreide gamma aan gebruiksbeperkingen in combinatie met de huidige schaarste in percelen die daarenboven vaak moeilijk bereikbaar zijn wanneer het gaat om achterliggende tuinen, maakt dat de trend in ruimtebeslag al geruime tijd dalend is. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat zelfs zonder het BRV en onder druk van de bestaande juridische beperkingen op bouwen en de marktwerking het tempo van het ruimtebeslag de komende jaren sterk zal blijven dalen tot tot 0 ha/dag ten laatste in 2050 zoals Europa aanbeveelt.
Tijd en budget voor alternatieven niet voorzien in BRV, wel focus op beperken, neutraliseren en uitdoven
De afgevoerde boskaart heeft geleerd dat draagvlak essentieel is om een ruimtelijke shift teweeg te brengen. De huidige aanpak van de Vlaamse overheid werkt draagvlak evenwel niet in de hand. De focus ligt momenteel op het beperken van het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen (RSV) zonder dat de overheid voorafgaandelijk inzet op bijkomende kwaliteitsvolle alternatieven rond wonen. Het aanbod doen stagneren, terwijl het aantal gezinnen blijft toenemen, is geen doordacht beleid. Meer nog, de stadsvernieuwings- en verdichtingsprojecten die de afgelopen jaren opgeleverd werden, hebben heel veel tijd en budgetten gevergd. Twee cruciale elementen waar de overheid voorlopig geen oog heeft. De Vlaamse Confederatie Bouw vraagt daarom om de schaarse overheidsmiddelen in te zetten om centra en kernen versneld leefbaar te maken en zo kwaliteitsvolle alternatieven te voorzien aan gezinnen. De recente gemeenteraadsverkiezingen hebben bovendien naar voren geschoven dat dit de wens is van kiezers in die stedelijke centra.
Meer nog de huidige plannen vergen torenhoge schadevergoedingen voor eigenaars die de waarde van hun eigendom aangetast zien. Dat geeft dan weer aanleiding tot de invoering van de heffing op vermoede meerwaarde wat net remmend gaat werken voor verdichting
Volgens BRV bevindt meer dan 60 % van gezinnen zich niet op ideale woonplaats
Volgens de laatste gegevens die de overheid benut in het BRV, woont meer dan 60 % van de Vlamingen op locaties die verre van ideaal zouden zijn. Dat wordt in zogenaamde knooppuntwaardes uitgedrukt en hangt af van de aanwezigheid van bepaalde voorzieningen. Een criterium zoals luchtkwaliteit maakt er geen deel van uit. Het komt er kortom op neer dat het overgrote deel van de gezinnen in buitengebied woont en leeft. Weliswaar vaak elders werkt wat dan tot fileproblemen kan leiden. Om dit te veranderen op korte termijn is een volwaardig mobiliteitsplan nodig dat inzet op een EN-ENverhaal van innovatie, fietsnetwerken, collectieve vervoersystemen, waterwegen enz. maar ook met aandacht voor het wegennetwerk. Het BRV en een ruimtelijke shift lijken immers enkel op zeer lange termijn het nodige effect te kunnen hebben om files te vermijden.
RSV + versus BRV
De VCB heeft het afgelopen jaar het beleidsplan ruimte Vlaanderen (BRV) onder de loep genomen. Uit die bevindingen blijkt dat het BRV niet het instrument bij uitstek is om belangrijke, dringende uitdagingen zoals klimaat en mobiliteit aan te pakken. Knelpunt is de vooropgestelde timing en het gebrek aan alternatieven voor wonen in knooppunten. Het effect kan louter ondersteunend en coördinerend zijn op zeer lange termijn. In de feiten lijkt ook de winst in open ruimte niet meer dan 1 % te gaan bedragen. Een winstmarge die ook kan behaald worden zonder wonen en werken van de Vlamingen te viseren. En bijgevolg een grote maatschappelijke kostprijs te vermijden.
Dat stemt tot nadenken over een versterking van het huidige RSV om kernversterkende bouwprojecten met oog voor een kwaliteitsvolle inrichting van de publieke ruimte in centra te versnellen. Goede voorbeelden zullen immers eerder gezinnen naar knooppunten lokken dan beperken, neutraliseren en uitdoven van eigendommen van gezinnen in Vlaanderen. Nefast voor het draagvlak van eender welke ruimtelijke beleidsoptie.
De Vlaamse Confederatie Bouw heeft de afweging gemaakt tussen een versterking van het huidige RSV om kwaliteitsvolle verdichting waar te maken en het BRV en zijn termijnen zoals het op de regeringstafel ligt.