Kwaliteitsvolle verdichting vergt studies, voorbereiding en investeringen

Zonder kwaliteitsvolle verdichting geen slaagkansen voor ruimtelijke plannen

De nieuwe Vlaamse regering wil inzetten op de bouwshift: een slimme groei voor wonen, leven en werken door kwalitatieve verdichtingen van het bestaand ruimtebeslag. Om hiervan versneld werk te kunnen maken is er nood aan degelijke studies die ons helpen in te schatten hoe we deze verdichting optimaal kunnen realiseren. Stadsvernieuwingsprojecten in de laatste vijftien jaar lichten een tip van de sluier op het vlak van investeringen en noden.

Kwalitatieve verdichting op grote schaal is iets helemaal anders dan een bouwverbod. Via een bouwverbod zal nooit een verdichtingsproject gerealiseerd kunnen worden. Als we willen verdichten, dan zullen we positieve acties moeten ondernemen. Waar moeten we verdichten? Welke kernen of wijken bieden het grootste potentieel? Hoe worden deze projecten vlot, kwalitatief en betaalbaar gerealiseerd? Hoe sluit verdichting aan bij de woonwensen van de Vlaming? Welke uitdagingen kennen verdichtingsprojecten vandaag en hoe kunnen we dit proces vereenvoudigen? Wat zijn de extra kosten rond groenvoorziening, riolering en waterbeheersing, en bijkomende mobiliteitsinfrastructuur.

Naast deze studies rond kosten en baten dient er ook nog een screening gebeuren van de wetgeving en de mogelijke belemmeringen op verdichting. Er zijn op dit ogenblik te veel juridische beperkingen die de realisatie van projecten belemmeren.

Meer dan 60 voorbeeldprojecten

Tussen 2002 en 2016 heeft de sector in Vlaanderen via publiek-private partnerships (PPS) 63 stadsvernieuwingsprojecten gerealiseerd. Het ging om bijna 4000 woongelegenheden en de creatie van meer dan 500.000 m² groene ruimte en van meer dan 700.000 m² van publieke ruimte om een leefbare, kwaliteitsvolle omgeving tot stand te brengen. De inrichting van publieke ruimte houdt de meest diverse functies in. Naast groen, pleinen, mobiliteitsinfrastructuur en woningen gaat het ook om dienstencentra, kinderopvang en scholen, cultuurcentra, sportvoorzieningen, speelpleinen, buurthuizen enz.

Die 63 projecten zijn een peulschil van hetgeen in de toekomst vereist is, maar de draagwijdte van elk project geeft aan dat de PPS-partners niet over één nacht ijs zijn gegaan. Sterker nog, de 152 miljoen euro aan subsidies is geresulteerd in 2,6 miljard euro afkomstig van de private partners. Niet alleen biedt dit inkijk in het succes van de PPS-formules, ook biedt dit voer voor wetenschappelijke studies om in te schatten wat kwaliteitsvolle verdichting de komende decennia zal vergen. En bijgevolg welke middelen de Vlaamse en lokale overheden op hun beurt zullen dienen vrij te maken.

Niemand kan tegen verdichting zijn binnen onze steden , deze trend is trouwens al een tijd ingezet met groeicijfers tot het dubbele van het Vlaamse gemiddelde. Maar er is meer nodig dan een mobipunt om verdichting binnen stedelijk gebied te verantwoorden. Alleszins is het argument van geringere maatschappelijke kost, geen correct argument. De stedelijke draagkracht moet beter afgestemd worden op de verdichting. Met de rode tot donkerrode resultaten van de curieuzeneuzetest voor ogen, moet er werk gemaakt worden een drastische modal shift binnen onze steden, het openbaar domein moet leefbaar gemaakt worden voor fietsers, voetgangers en vooral bewoners.

Onze steden zijn uit balans en zijn hitte-eilanden geworden door te hoge verhardingsgraad: er moet een drastische vergroening van onze steden doorgevoerd worden door aanleg van nieuwe parken om de balans terug in evenwicht te krijgen. De ondergrondse netwerken in de steden zijn ondermaats: geen gescheiden stelsels, te kleine riolen, afgeschafte waterlopen, en oude nutsleidingen. Door de energieshift zal de benodigde elektriciteit per gezin drastisch toenemen, er zal ook meer water nodig zijn; zijn onze stedelijke stelsels wel draagkrachtig genoeg voor de toekomst? Het is lovenswaardig om in stedelijk gebied te verdichten, maar best met beter zicht op de technische consequenties en realistische prijsinschattingen om tot leefbare steden te komen in zijn totaliteit; draagkrachtstudies zouden best zonder verwijl opgestart worden.

ir. H. Jouret van Studiebureau Jouret

Ten slotte

Het beleid heeft nood aan studies die positieve oplossingen aanbieden voor de verdichtingsuitdaging. We moeten vermijden dat deze studies polariserend werken of onrealistische doemscenario's vooropstellen. Dergelijke studies zijn complexer dan de studies die tot nu toe beschikbaar zijn en de inbreng van de bouwsector, lokale besturen, nutsbedrijven en andere stakeholders is hierbij van cruciaal belang. Verdichting zal niet kunnen gerealiseerd worden zonder een ruim maatschappelijk draagvlak. Studies kunnen omwonenden, bouwsector en overheden laten samenwerken aan de voorwaarden van kwalitatieve verdichting zoals objectieve regels om verdichting in Vlaanderen aan te moedigen, noden te simuleren, het reële kostenplaatje te berekenen, een investeringspad op te zetten enz.

Steden en gemeenten worden geconfronteerd met een groot aantal uitdagingen op het vlak van klimaatadaptatie, mobiliteit, leefkwaliteit enz. Kwalitatief verdichten op goed gekozen locaties is een essentieel deel van het antwoord op deze uitdagingen. We zijn ervan overtuigd dat locaties die een goede multimodale ontsluiting kennen, en die een evenwichtige mix van functies aanbieden, bij uitstek in aanmerking komen voor verdichting.

Een succesvol verdichtingsproject is dan ook sterk afhankelijk van het mobiliteitsaanbod op de locatie. Arcadis zet graag z'n schouders onder initiatieven die een hoogkwalitatief mobiliteitsaanbod realiseren, inclusief nieuwe vormen van mobiliteit die voorheen ongekende mogelijkheden bieden aan steden en gemeenten. We breken graag een lans voor het verderzetten van het onderzoek rond verdichting, dat de voorbije jaren is gevoed door de Vlaamse Overheid, gecombineerd met de benodigde initiatieven om de gekozen locaties duurzaam, bereikbaar én leefbaar te houden.

ir. Piet Kiekens, Gebiedsontwikkeling bij Arcadis.