Maatschappelijke behoeften vergen bijkomende ruimte

Ruimtebeslag voor stadsparken, recreatie, fietspaden, elektriciteitsproductie, telecom, afvalverwerking, waterzuivering enz.

Hoe evolueren de ruimtelijke plannen voor Vlaanderen in 2021? Dat ligt momenteel op tafel in het Vlaams Parlement. De Vlaamse Confederatie Bouw vraagt daarbij aandacht voor de uiteenlopende maatschappelijke noden die vervat zitten in het bijkomende ruimtebeslag. Al te vaak wordt dit vereenzelvigd met woningbouw, terwijl het gaat om uiteenlopende bestemmingen die steeds meer of net minder bijkomende ruimte innemen. Zo gaat het bijkomende ruimtebeslag voor wonen al jarenlang sterk in dalende lijn. Vervoer, en telecommunicatie nemen jaar na jaar meer bijkomende ruimte in. Naast scholen, ziekenhuizen en overheidsadministratie, is er ook verder nood aan parken, recreatie en ander groen als onderdeel van ruimtebeslag in verdichte woongebieden. Daarnaast vallen ook elektriciteitsproductie, hernieuwbare energietoepassingen, afvalverwerking, waterzuivering, dijkversterkingen, serres enz. onder het bijkomende ruimtebeslag

Dit lijstje aan bestemmingen geeft weer dat ruimtebeslag vaak los staat van woningbouw. Het gaat vooral om het invullen van maatschappelijke noden in een van de meest dichtbevolkte regio's van Europa. Een beleid op maat van Vlaanderen vergt daarom een gedifferentieerde visie op de evolutie in ruimtebeslag. De Vlaamse regering doet er bijgevolg goed aan verder werk te maken van gedetailleerde data over het ruimtegebruik in Vlaanderen. In het andere geval lijkt statistische vaagheid - die het publieke debat overheerst - de ontwikkeling van een aantrekkelijke leefomgeving in de weg te staan. Want in tegenstelling tot private woningbouw, wordt voor een hele resem bestemmingen de impact van bouwwerken op ruimtebeslag en verharding systematisch onderbelicht.

Die disproportionele focus op woningbouw en het doembeeld van de verkavelingen uit de jaren 90 van de vorige eeuw, doen intussen heel wat gemeenten een bouwstop inlassen. Maar daardoor lopen net de inbreidingsprojecten de nodige vertraging op. En dat is nefast voor de bouwshift. En wanneer gemeenten vervolgens ook overgaan tot het schrappen van de woonuitbreidingsgebieden, komt op zijn beurt betaalbaar wonen op de helling te staan. Niet alleen schaarse percelen, maar ook de gezinsverdunning wegen immers op de vastgoedprijzen. Zo kwamen onlangs de toenemende moeilijkheden in de media die singles ervaren om een woonkrediet te kunnen afsluiten, terwijl de rentevoeten nog steeds historisch laag zijn. Waar singles meer dan tien jaar geleden gemiddeld 34 jaar waren bij een eerste aankoop, zijn zij vandaag steeds vaker ouder dan 40 jaar.

Grafiek : maatschappelijke noden, verharding en zachte bestemmingen in ruimtebeslag

Bron: Rura 2018

Maatschappelijke noden van De Panne tot Kinrooi

Naar aanleiding van de huidige gezondheidscrisis heeft het departement omgeving van de Vlaamse overheid een paper gedeeld met inzichten en lessen voor het omgevingsbeleid in de toekomst. Naast het belang van ingrepen om de binnenstedelijke leefomgeving te verbeteren, wordt ook de aandacht gevestigd op het onderstaande schema 'Polsslag van de verandering' van Urhahn Urban Design (2020).

Daaruit blijken de verschillende tijdsframes waarbinnen onderdelen van de fysieke leefomgeving veranderen. Het departement omgeving licht toe dat "Gebouwen relatief snel van gebruiker kunnen veranderen, maar grote structuren zoals ecosystemen of het nederzettingenpatroon veranderen over een lange tijd nauwelijks". Ter aanvulling wijst de VCB op de urgentie van de maatschappelijke noden - zoals waterbeheer, mobiliteit, onderwijs, zorg, groen, elektriciteitsproductie enz. - die vandaag worden ingevuld in Vlaanderen: een regio die sinds jaar en dag gekenmerkt wordt door een sterk verspreide bebouwing en een sterk demografische groei van De Panne tot Kinrooi. Het huidige 'nederzettingspatroon' wordt vandaag continu versterkt op het vlak van o.a. vervoersinfrastructuur met focus op fietspaden, energie-efficiëntie en blauwgroene ingrepen om onze regio voor te bereiden op de klimaatuitdaging. Met bijkomend ruimtebeslag als gevolg.

Zo rolt de Vlaamse overheid momenteel ook mobihubs uit over heel Vlaanderen. Dat zijn vervoersregio's om eenvoudiger over te schakelen van het ene vervoersmiddel naar het andere met openbaar vervoer zoals bus, tram, trein als belangrijk speerpunt. Ook de shift naar groene mobiliteit, de installatie van laadpalen en de duizenden kilometers bijkomende fietspaden die gepland staan, zijn ingebed in die netwerken. Die visie van vertakte vervoersnetwerken met overstapmogelijkheden, sluit aan bij de ruimtelijke situatie in Vlaanderen. En hoewel de bouw de bouwshift op de rails zet met reconversieprojecten, sloop- en heropbouw, hogere dichtheden en verwevenheid van functies, het huidige ruimtebeslag met zijn gebouwen, wegen, parken, recreatiezones, openbare diensten enz. zal voor het merendeel ook het landschap kenmerken in 2050.