Nood aan ambitieus waterplan voor bestaande woongebieden

Ook huidige plannen zonder verder oponthoud uitvoeren en versterken 

De recente overstromingen in zowel Vlaanderen als Wallonië beklemtonen de hoge nood aan een structureel waterplan voor watergevoelige woongebieden. Volgens een schatting van professor hydrologie Patrick Willems (KULeuven) wonen bijna een half miljoen Vlamingen in watergevoelige woongebieden. Naast landelijk gelegen woningen, gaat het om dichtbevolkte stads- en dorpscentra. Die hebben een hoge knooppuntwaarde met heel wat basisvoorzieningen maar hun ligging aan waterlopen en hun hoge verhardingsgraad brengen de nodige risico's met zich mee bij langdurige en hevige regenval. De bouwsector is partner bij het uitvoeren van de huidige plannen om onze regio beter te wapenen tegen wateroverlast en vraagt de Vlaamse regering een prioriteit te maken van verdere grootscheepse en structurele maatregelen: globaal het landschap en de publieke ruimte versterken en inzetten tegen wateroverlast enerzijds en onze infrastructuur en gebouwen waterrobuuster maken anderzijds. Een ambitieus financieringsplan dringt zich op. 

Naar schatting heeft Vlaanderen om en bij de 77.500 ha effectief overstromingsgebied en ca. 200.300 ha mogelijk overstromingsgebied. Samen zijn zij goed voor een vijfde van Vlaanderen of meer dan de totale oppervlakte bestemd voor wonen. Hoewel het vooral om natuur- en landbouwgebieden gaat, liggen er heel wat dichtbebouwde woonzones in die watergevoelige gebieden. Volgens Vlaams minister van Omgeving, Zuhal Demir, lopen vandaag zo'n 200.000 bestaande woningen een direct risico. Een aanzienlijk deel ervan ligt in stedelijke centra en dorpskernen zoals delen van Antwerpen, Gent, Ninove, Dendermonde, Diksmuide, Tienen, Tongeren enz. Die centra zijn net ontstaan aan de oevers van waterlopen, kenmerken zich door een hogere verhardingsgraad en lopen een significant risico op overstromingen. Binnen de aangekondigde bouwshift dient het primordiaal te zijn bestaande verdichte woonzones voor te bereiden op klimaatveranderingen en optimaal te vrijwaren van wateroverlast. 

• Vlaanderen West (Bron: Geopunt, Watertoets, VITO)Donkergrijs en zwart zijn de knooppunten volgens de VITO kaart. 
• Vlaanderen Oost (Bron: Geopunt, Watertoets, VITO)Donkergrijs en zwart zijn de knooppunten volgens de VITO kaart. 
• Donkerblauw is effect overstromingsgevoelig volgens de watertoets 2017
• Lichtblauw is mogelijk overstromingsgevoelig volgens de watertoets 2017

Herhaaldelijke hevige regenval, overstromingen en wateroverlast vergen niet alleen de versnelde uitrol van bestaande plannen zoals de Vlaamse Klimaatstrategie 2050, het Vlaams adaptatieplan 2013-2020, de Waterbeleidsnota 2020-2025 met de stroomgebiedbeheersplannen, het Actieplan Droogte en wateroverlast 2019-2021, het Sigmaplan en de recente Blue Deal. Maar ook het uitbreiden en versterken van al deze maatregelen met een structureel en ambitieus waterplan dringen zich op met een focus op watergevoelige woongebieden en de betrokken honderdduizenden huishoudens. Om te slagen dient er op drie luiken tegelijk te worden ingezet: de waterhuishouding in de open ruimte versterken; waterrobuuste aanpassingen aan publieke infrastructuur en bestaande gebouwen; en het optimaal benutten van de watertoets om toekomstige bouwplannen al dan niet aan te vangen en zo nodig klimaatadaptiever te maken. 

In Vlaanderen is vandaag zowel in verharde als in onverharde omgevingen de waterhuishouding ondermaats. Om woongebieden te beschermen is het daarom cruciaal het omliggende landschap aan te pakken en waterrobuust te maken met wachtbekkens, tijdelijke infiltratiezones, hakseldammen, versterkte dijken, opnieuw laten meanderen van waterlopen, terugdraaien van de overwelving van waterlopen enz. Het geleiden van hemelwater naar bufferzones biedt een cruciaal instrument. Vervolgens dient er versneld te worden ingezet op aanpassingen aan de publieke ruimte en infrastructuur in woongebied. Denk daarbij aan collectieve hemelwaterputten, gescheiden rioleringsstelsels, straten die tijdelijk kunnen worden ingezet om water ter plaatse te infiltreren en af te voeren naar wadi's, waterdoorlaatbare pleinen, rain gardens enz.

Naast hoge ambities rond publieke investeringen, is ook de medewerking van de huishoudens essentieel, en dit zowel bij de aanpassingen van de bestaande woningen als bij de realisatie van nieuwe woningen. 

• Creatieve oplossingen bieden de mogelijkheid om straten en pleinen drastisch aan te pakken om tijdelijk water te infiltreren en te geleiden naar wadi's. Hierboven een afbeelding van professor hydrologie. P. Willems die onlangs ook in het Vlaams Parlement als voorbeeld werd naar voren geschoven.

Op gebouwenniveau dient veel meer ingezet te worden op klimaatadaptief bouwen en verbouwen. We pleiten voor een integrale aanpak: om de klimaatdoelstellingen te behalen moet het bestaande gebouwenpatrimonium ingrijpend energetisch gerenoveerd worden. Maak daarvan gebruik om ook waterrobuuste en klimaatadaptieve ingrepen uit te voeren: verhoog verluchtingsopeningen, verhoog de vloerplaat, gebruik waterbestendige materialen, voorzie een hemelwaterput, gebruik het regenwater voor wasmachine en toiletten, overweeg een groendak of een groengevel, voorzie infiltratievoorzieningen en wadi's in de tuin, zorg voor meer biodiversiteit in de tuin, gebruik waterdoorlatende materialen enz. Te vaak zien we nog dat energetische ingrepen en groenblauwe maatregelen los van elkaar uitgevoerd worden. Het woningpatrimonium in Vlaanderen kan bovendien enkel worden aangepakt met de medewerking van de huishoudens.

zegt Marc Dillen van VCB

>> Huishoudens kunnen trouwens de nodige info terugvinden via de brochure van de VMM.  

Ten slotte, een hoog ambitieniveau vergt de nodige financiering van overheidswege. In het relanceplan is voor de uitvoering van de Blue Deal 343 miljoen euro voorzien. Hierin zijn o.a. middelen voorzien voor natte natuur en groenblauwe infrastructuur in de open ruimte en bebouwde omgeving. Middelen om bestaande gebouwen te beschermen zijn niet voorzien. Daarnaast dient het huidige en reeds goed onderbouwde Sigmaplan versneld te worden uitgevoerd, maar wel te worden aangepast aan de steeds vaker voorkomende heftige en aanhoudende regenbuien. Voorts is er een inhaalrace nodig op het vlak van rioleringswerken, dienen we achterstand weg te werken bij het baggeren van rivierbodems enz. Aangezien klimaatveranderingen steeds terugkerende wateroverlast veroorzaken, is uitstel geen oplossing.

>>> Dat het ambitieniveau hoger moet gesteld worden blijkt uit de uitzonderlijke hoge regenval die we in deze periode hebben gekend. De huidige plannen houden onvoldoende rekening met zulke omstandigheden. Uit deze kaart blijkt duidelijk dat de regenval rond Luik driemaal hoger lag dan in het oosten van Vlaanderen. Wat als Vlaanderen met dezelfde heftige en aanhoudende regen te kampen krijgt?